Okres zdania a okres swoistej mowy dziecięcej

Okres zdania (sygnału dwuklasowego) trwa zazwyczaj od 2 od 3 roku życia. W tym okresie wyłaniają się poszczególne kategorie gramatyczne, gwałtownie wzbogaca się słownik. Mowa ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Ze spółgłosek pojawiają się w tym okresie s, z, c, dz. Jednak dziecko ma dalej trudności, gdyż narządy mowy nie są jeszcze dostatecznie sprawne. 

Toteż głoski trudniejsze są zastępowane łatwiejszymi. Samogłoski mogą być jeszcze wymawiane niewłaściwie. W sumie mowa jest już zrozumiała dla najbliższego otoczenia. Dziecko zaczyna mówić zdaniami 2 – 3 wyrazowymi. Są to zdania oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe.

Najczęściej używa rzeczowników – nazw konkretnych przedmiotów. Czasowniki jako nazwy czynności używa w formie bezokolicznika, lecz w niedługim czasie pojawiają się w czasie teraźniejszym, przyszłym i przeszłym w formie strony czynnej, biernej i zwrotnej jednak nie zawsze poprawnie. Dwulatki używają kilkunastu przymiotników i pojawiają się spójniki. Artykulacja nie jest jeszcze prawidłowa, a głoski, których wymowa sprawia trudności są zastępowane łatwiejszymi wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych. Dziecko w tym okresie powinno już wypowiadać głoski:

-          wargowe: p, b, m oraz zmiękczone: pi, bi, mi,

-          wargowo – zębowe: f, w, fi, wi,

-          środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź ,ń ki, gi,

-          tylnojęzykowe: k, g, ch,

-          przedniojęzykowo – zębowe: t, d, n,

-          przedniojęzykowo – dziąsłowe: l.

Pod koniec tego okresu mogą się już pojawić głoski s, z, c, a także  sz, ż, cz, dż.

Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, ponieważ dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka, jakim mówią osoby z otoczenia dziecka. Następne lata przynoszą jego doskonalenie, czyli zwiększenie zasobu słownictwa, umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych oraz lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów.

Słuch fonematyczny jest na tyle wyrobiony, że dziecko wie jak dana głoska powinna brzmieć, choć samo nie potrafi jej prawidłowo wypowiedzieć.

Okres swoistej mowy dziecięcej

Okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych) trwa od 3 do 7 lat. Kończy się wraz z opanowaniem przez dziecko poprawnej wymowy. Może trwać kilka lat. Jest to okres urokliwych rozmów pełnych uproszczeń, przestawień niespodziewanych połączeń. Powstają całkiem nowe wyrazy, czasem charakterystyczne tylko dla danego dziecka- tzw. neologizmy.

Dziecko prowadzi teraz swobodne rozmowy. Zasadniczo posługuje się rozbudowanymi sygnałami dwuklasowym, wszakże układ zasad ich budowania nie jest jeszcze w pełni utrwalony. Dziecko kształtuje drogą analogii, kontaminacji, przestawki liczne twory językowe. Szczególne nasilenie tej czynności stwierdzamy w pierwszej fazie okresu,  w dalszych następuje stałe jej osłabienie.

Dziecko zaczyna już odróżniać głoski s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r, która była dotąd zastępowana przez j lub l. Około 4-5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Bywa, że dziecko używa ich w nadmiarze, np.: gdy opanuje ż i cz, mówi żupa (zupa). Nazywa się to hiperpoprawnością.

Zdania budowane przez czterolatka są coraz bardziej złożone, podobnie jak jego myśli  i zabawy. Nadal popełnia on błędy gramatyczne, lecz są to w gruncie rzeczy „inteligentne błędy’, świadczące o tym, że częściowo przyswoił sobie zasady rządzące ojczystym językiem i potrafi je stosować. Zdanie typu „Oko mnie boliło” wskazuje, że zrozumiał, w jaki sposób tworzy się czas przeszły – czasownik występujący z rzeczownikiem rodzaju nijakiego otrzymuje końcówkę –„ło” lecz utworzył go, zostawiając temat czas teraźniejszego. Teraz musi jeszcze w pełni przyswoić sobie reguły odmieniania słów.

 Około  5 roku życia dziecko będzie mówiło niemal tak dobrze jak człowiek dorosły. Rzecz jasna, zasób jego słownictwa będzie się powiększał przez całe życie.

W związku z rozwojem sprawności językowej rośnie liczba pytań stawianych przez dzieci, u niektórych naliczono ich ponad czterdzieści dziennie. Co się tyczy wymowy, ukształca się ona pod koniec tego okresu ostatecznie.

K.Giżyńska

---

Opracowano na podstawie:

G. Demelowa, Elementy Logopedii. Warszawa1979, WSiP s. 23.

K. Kozłowska, Wady wymowy możemy usunąć. Kielce 1998, s.24.

L. Kaczmarek, op. cit. , s. 68.

L. Clark, Catherine Ireland, Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć. Poznań 1998, s.45, 57.